Υποδιεύθυνση Αποκατάστασης Τάξης

Οι Μονάδες Αποκατάστασης Τάξης (ΜΑΤ) αποτέλεσαν τις πρώτες ειδικές αστυνομικές μονάδες στη χώρα μας. Δημιουργήθηκαν το 1976 με σκοπό την απαλλαγή των άλλων σωμάτων της αστυνομίας, της πυροσβεστικής και των ενόπλων δυνάμεων από την ενασχόλησή τους με την καταστολή ταραχών, παράνομων συγκεντρώσεων και έκρυθμων διαδηλώσεων.

Διοικητικά, τα ΜΑΤ έχουν πλέον μετονομαστεί σε ΥΑΤ (Υποδιεύθυνση Αποκατάστασης Τάξης) -πράσινες στολές- και μαζί με την ΥΜΕΤ (Υποδιεύθυνση Μέτρων Τάξης) -μπλε στολές- υπάγονται στην ΔΑΕ (Διεύθυνση Αστυνομικών Επιχειρήσεων), είτε της Αττικής (ΔΑΕΑ), είτε της Θεσσαλονίκης (ΔΑΕΘ). Διμοιρίες των ΜΑΤ υπάρχουν επίσης στην Πάτρα, το Ηράκλειο Κρήτης και την Λάρισα. Η ΥΜΕΤ είναι υπεύθυνη για τη λήψη μέτρων στις πορείες (πχ. για τη φύλαξη πρεσβειών) και σε περίπτωση επεισοδίων θα βρεθούν εκεί ως πρώτος φραγμός. Ωστόσο, εάν η κατάσταση επιδεινωθεί, αναλαμβάνει η ΥΑΤ. Η συνολική δύναμη ανέρχεται σε περίπου 1.650 άνδρες σε 49 διμοιρίες ΥΜΕΤ και ΥΑΤ.

Η ΥΑΤ διαρθρώνεται εσωτερικά σε τέσσερα (4) Τμήματα Αποκατάστασης Τάξης (ΤΑΤ), τα οποία διαρθρώνονται σε Διμοιρίες. Αποστολή της είναι η διάθεση Διμοιριών, για μεν την περιφέρεια της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής κατόπιν διαταγής του Γενικού Αστυνομικού Διευθυντή Αττικής, για δε την υπόλοιπη χώρα κατόπιν διαταγής του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας, προς ενίσχυση των κατά τόπους αρμοδίων Διευθύνσεων Αστυνομίας. Αποστολή έχει την αποκατάσταση της δημόσιας τάξης που διαταράσσεται κατά τη διάρκεια διαφόρων συγκεντρώσεων, δημοσίων συναθροίσεων και άλλων μαζικών εκδηλώσεων ή την αντιμετώπιση εξαιρετικά σοβαρών συμβάντων αστυνομικής αρμοδιότητας. Μετά από διαταγή του Αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας, η ΥΑΤ μπορεί να χρησιμοποιεί και Τεθωρακισμένα Οχήματα (Τ/Θ), εφόσον με τα λοιπά μέσα που έχει στη διάθεσή της δεν δύναται να επιτύχει την αποστολή της.

Ιστορική αναδρομή

Η καταστολή των διαδηλώσεων μέχρι και τη Μεταπολίτευση γινόταν από αστυφύλακες ή χωροφύλακες, μόνο με γκλομπς, και με τη συνδρομή ειδικών οχημάτων της Πυροσβεστικής, ενώ μόνο σε σοβαρότερες περιπτώσεις επενέβαινε ο στρατός. Δεν γινόταν χρήση δακρυγόνων (τα οποία ήταν άγνωστα τότε στην Ελλάδα), και στις πιο ακραίες περιπτώσεις ρίπτονταν πυροβολισμοί στον αέρα ή και σπάνια κατά του πλήθους.

Στολή και ειδικός εξοπλισμός ΥΑΤ

Η στολή των ΥΑΤ αλλάζει καθώς αλλάζει και η φύση των συγκρούσεων, έτσι ώστε όσο πιο βίαιες γίνονταν αυτές, τόσο πιο προστατευτικές γίνονται οι στολές. Από τα σκαρπίνια και τα κοντομάνικα πουκάμισα της δεκατίας του 70 και το 60 φθάσαμε σε πυρίμαχες στολές στρατιωτικού τύπου, συνήθως σε χακί χρώμα. Οι άνδρες των ΥΑΤ δεν φέρουν αριθμό πάνω στη στολή τους ή κάποιο άλλο προσωπικό διακριτικό, και έτσι είναι μη αναγνωρίσιμοι. Όταν η διμοιρία βρίσκεται σε αναμονή ή εκτελεί αποστολή φύλαξης, τα ΜΑΤ φορούν μαύρο μπερέ αντί για κράνος.

Τα ΥΑΤ φέρουν ειδικό εξοπλισμό με σκοπό την καταστολή διαδηλώσεων. Κύριο και πιο ευδιάκριτο χαρακτηριστικό τους είναι η ασπίδα από πλεξιγκλάς, που προσαρτάται στο χέρι με τη βοήθεια δερμάτινης ζώνης στο μέσα μέρος του αγκώνα και χειρολαβής για την παλάμη. Τα γκλομπ είναι λαστιχένια και δύο ειδών, ένα κοντό και ένα μακρύ το οποίο διαθέτει και εσωτερικό σπείρωμα. Το κράνος είναι μεγάλης αντοχής και φέρει ειδικό σκιάδιο για να προστατεύεται ο αυχένας, και προσωπίδα. Στο πίσω μέρος του επικολλώνται αυτοκόλλητα με χαρακτηριστικό χρώμα και σχήμα (κόκκινο ή κίτρινο τρίγωνο, τετράγωνο κ.λπ.) για κάθε διμοιρία, με σκοπό την εύκολη αναγνώριση και ανασύνταξη.

Τα τελευταία χρόνια τα ΥΑΤ εξοπλίζονται επίσης με περικνημίδες από πλαστικό υλικό και άλλα εξαρτήματα που προστατεύουν τον κορμό του σώματος (κυρίως τους ώμους και τους βραχίονες) από χτυπήματα.

Κάθε άνδρας των ΜΑΤ φέρει επίσης το υπηρεσιακό του όπλο, αντιασφυξιογόνα μάσκα, ικανό αριθμό δακρυγόνων και κροτίδων κρότου-λάμψης και χειροπέδες. Ορισμένοι άνδρες σε κάθε διμοιρία φέρουν πυροσβεστήρα και άλλοι διαθέτουν ειδικό σύστημα ψεκασμού δακρυγόνου αερίου.

Ο επικεφαλής αξιωματικός της κάθε διμοιρίας δεν φέρει ολόκληρο τον παραπάνω εξοπλισμό για να μπορεί να μετακινείται εύκολα και γρήγορα στο πεδίο των επιχειρήσεων και να έχει πλήρη εποπτεία της εξέλιξης της επιχείρησης. Αντί του εξοπλισμού αυτού διαθέτει ραδιοασύρματο και βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με το θάλαμο επιχειρήσεων της αστυνομικής διεύθυνσης.

Οχήματα καταστολής ταραχών

Σκέψεις για αγορά θωρακισμένων οχημάτων εκτόξευσης νερού από την Ελληνική Αστυνομία υπήρχαν ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 90. Τα σχέδια, ωστόσο, εγκαταλείφθηκαν σχετικά γρήγορα, διότι υπήρχε πάντα ο φόβος του ατυχήματος. Με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004, η απόκτησή τους κρίθηκε επιβεβλημένη και το 2009 η Ελληνική Αστυνομία αποκτά τον «Αίαντα» και το 2012 ενός «αδερφού» οχήματος, ενώ η δύναμη συμπληρώνεται με 3 τουλάχιστον θωρακισμένα μικρότερης δυναμικότητας.

Ο «Αίαντας» αγοράστηκε από την ισραηλινή εταιρεία Beit Alfa Technologies (ΒΑΤ) έναντι 380.000 ευρώ, ενώ σύμφωνα με το επικρατέστερο σενάριο η τιμή περιλάμβανε την απόκτηση και του πανομοιότυπου «αδερφού» οχήματος. Αντίθετα, τα τρία μικρότερα υδροβόλα οχήματα φαίνεται πως είναι δωρεά της κυβέρνησης του Ισραήλ μετά από μια μεγάλη παραγγελία δακρυγόνων και χημικών προκειμένου να καλυφθούν οι τεράστιες ανάγκες για την καταστολή των αντιμνημονιακών διαδηλώσεων.

Η παρθενική εμφάνιση του «Αίαντα» έγινε στις 14 Δεκεμβρίου 2010, στα επεισόδια που γίνονταν στη λεωφόρο Λαυρίου με αφορμή τη κατασκευή ΧΥΤΑ στην περιοχή. Η δεύτερη εμφάνιση έγινε το Νοέμβριο του 2012 κατά των «Αγανακτισμένων» στο Σύνταγμα την περίοδο των αντιμνημονιακών διαδηλώσεων. Εκεί ήταν και η πρώτη φορά που το θωρακισμένο όχημα της ΕΛΑΣ έπληξε και διαδηλωτές, ενώ στο πλευρό του τότε είχε εμφανιστεί και μια από τις μικρότερες «αύρες» που είχαν αποκτηθεί εκείνη την εποχή.

Πρόκειται για ένα όχημα RCU-6000 που βασίζεται σε σασί φορτηγού Mercedes-Benz, με τον αριθμό 6000 να υποδηλώνει την χωρητικότητα σε λίτρα νερού που διαθέτει. Ο «Αίαντας» διαθέτει κανόνι εκτόξευσης νερού, σύστημα αυτοπυρόσβεσης, ειδικό εκτοξευτήρα χημικών και δακρυγόνων, κάμερα που καταγράφει τα επεισόδια και βοηθάει τους χειριστές να φύγουν από το σημείο των επεισοδίων όταν δεν έχουν καλή οπτική από το παρμπρίζ, ειδικές προστατευτικές επιφάνειες και πτύο απομάκρυνσης εμποδίων όπως τα οδοφράγματα.

Η δεξαμενή συνήθως πληρώνεται με 5,5 τόνους νερού, οι οποίοι μπορούν να αδειάσουν σε μόλις τέσσερα λεπτά εάν το κανόνι ρυθμιστεί στη μέγιστη ένταση ρίξης νερού. Χημικά δακρυγόνα, σπρέι πιπεριού, καθώς και ειδικό ζαχαροπλαστικό χρώμα (για μαρκάρισμα των διαδηλωτών) μπορούν επίσης να διαχυθούν αυτόματα στη ροή του νερού. Κάτω από το σασί, στον ουρανό και τα παράθυρα υπάρχει η δυνατότητα συνεχούς ροής κατασβεστικού αφρού σε περίπτωση ρίψης μολότοφ, ενώ η καμπίνα των χειριστών είναι εξοπλισμένη με φίλτρο αέρα. Η ρύθμιση της έντασης ρίξης νερού γίνεται από τους χειριστές, οι οποίοι προσπαθούν να ελαχιστοποιήσουν την πιθανότητα τραυματισμού ρίχνοντας με μια μικρή κλήση προς τα πάνω.

Το όχημα συνοδεύεται πάντα από δυο διμοιρίες ΥΑΤ, μια δεξιά και μια αριστερά του οχήματος. Τα τελευταία χρόνια οι «αύρες» έχουν αποκτήσει τον επίσημο τίτλο "Οχήματα καταστολής ταραχών" ή "εσωτερικής ασφάλειας" (Internal Security Vehicles: ISVs). Η ονομασία «αύρα» έχει βρετανικές ρίζες, καθώς προέρχεται από τον όρο AVRE (Armoured Vehicles of Royal Engineers). Στην Ελλάδα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά (ως ιδιοκτησία του στρατού) το 1923 και επρόκειτο για 10 οχήματα Peerless Lorry της βρετανικής Vickers-Armstrong.

Τελευταίες εξελίξεις

Το 2020, η ιδέα για τη δημιουργία «ομάδων συλλήψεων» αναθερμάνθηκε μετά τις επιχειρήσεις της ΕΛΑΣ για την εκκένωση κατειλημμένων κτιρίων στα Εξάρχεια και τις επιθέσεις με μολότοφ εναντίον αστυνομικών που εκτελούν υπηρεσία στα στενά της περιοχής. Στόχος των επικεφαλής της ΕΛΑΣ είναι 3-4 αστυνομικοί από κάθε διμοιρία να μην φέρουν πλήρη εξάρτυση, ώστε να μπορούν να καταδιώκουν και να συλλαμβάνουν όσους συμμετέχουν σε καταδρομικές επιθέσεις.

Προωθούνται επίσης εκ βάθρων αλλαγές σε όλη τη δομή της Ελληνικής Αστυνομίας με νέο ευέλικτο σχήμα και κατανομή ευθυνών, νέο επιχειρησιακό σχέδιο για την αντιμετώπιση των διαδηλώσεων με «υποχώρηση» των ΜΑΤ και χρήση κυρίως των οχημάτων ρίψης νερού. Το σχέδιο αυτό έχει ως κύριο στόχο «να υπάρχει κλιμάκωση των ενεργειών από την ΕΛΑΣ στη διαχείριση των διαδηλώσεων, να υπάρχουν ομάδες όπως η ΟΔΟΣ, τα ΥΜΕΤ κ.ά. αλλά και ειδικοί διαμεσολαβητές που θα χωροθετούν τις διαδηλώσεις, θα εξαντλούν κάθε περιθώριο για την αποφυγή επεισοδίων και θα μπορούν να λειτουργούν σαν πρώτη «γραμμή» για την αντιμετώπιση των τυχόν επεισοδίων. Στόχος είναι τα ΜΑΤ να καταπέσουν σε τρίτο ρόλο και να έχουν νέους κανονισμούς δράσης, ώστε να μη χρησιμοποιούν πάρα μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις χημικά και χειροβομβίδες κρότου-λάμψης.

Το σχέδιο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη για το 2021 προβλέπει και την προμήθεια drones σταθερής πτέρυγας και τετρακόπτερων, κόστους 3.000.000 ευρώ, ενώ συνεχίζονται οι διεργασίες για εγκατάσταση στη Βουλή και σε άλλα κυβερνητικά κτίρια συστήματος αντιμετώπισης επίθεσης με drones (ίσως έμφορτα με εκρηκτικά) με τη χρήση ειδικού συστήματος αποτροπής που μπορεί να εγκατασταθεί στις ταράτσες των κτιρίων.

Συζήτηση για την ΥΑΤ